Konstrukcja podstawy programowej zastosowana w przypadku przedmiotu edukacja obywatelska to zapowiedź nowości w dużej reformie edukacji, która wejdzie do szkół ponadpodstawowych w 2027 r., a do szkół podstawowych już w 2026 r.Nowy format podstawy programowej pozwoli nauczycielowi spojrzeć na nauczanie w sposób całościowy, łączyć cele ogólne z celami szczegółowymi i skorelować z innymi przedmiotami. By podstawa programowa była dostosowana do profilu absolwenta – podkreśla dr Tomasz Gajderowicz, dyrektor IBE.

Profil absolwenta i absolwentki szkoły ponadpodstawowej 

Profil absolwenta wytycza kierunki definiujące osobę, która opuszcza mury szkoły. Te kierunki wytyczają to, jak zostaną zaprojektowane podstawy programowe. W 2024 r. Instytut Badań Edukacyjnych – Państwowy Instytut Badawczy zakończył prace nad profilem absolwenta szkoły podstawowej. W tym roku rozpoczęto prace nad profilem absolwenta szkoły ponadpodstawowej. Podobnie jak w ubiegłym roku dokument będzie poddawany szerokim konsultacjom społecznym. Zakończenie prac planowane jest na koniec czerwca.

Cel zmian:

• sprawczość – IBE podkreśla, że szkoła nie może przygotowywać tylko przyszłych pracowników – ważne jest także wykształcenie świadomych osób, które będą rozwijać siebie i otoczenie oraz brać za to odpowiedzialność;
• korzystanie z wiedzy –IBE zaznacza, że chce, aby polscy uczniowie byli świadomi swojej wiedzy i potrafili wcielić ją w działanie – obecnie wielu absolwentów nie potrafi skorzystać ze swojej wiedzy;
• rozwój kompetencji także osobistych –IBE informuje, że polscy uczniowie mają dużą wiedzę i umiejętności, ale bardzo niskie samopoczucie.

 
Co ważne – w nowych podstawach programowych zgodnych z profilem absolwenta cele ogóle są ściśle powiązane z celami szczegółowymi. Liczba celów szczegółowych została także okrojona i skonkretyzowana.

Od września 2025 r. w szkołach pojawi się edukacja obywatelska. Tworzeniu podstawy programowej do tego nowego przedmiotu przyświecał zamysł wykształcenia świadomego, zaangażowanego i sprawczego obywatela.

Jak podstawa programowa edukacji obywatelskiej wpisuje się w założenia profilu absolwenta

W ramach nowego przedmiotu uczeń będzie rozwijał następujące umiejętności:

• poszukiwanie i weryfikowanie informacji,
• określanie własnego zdania i wyrażanie go i uzasadnianie,
• prowadzenie dialogu z szacunkiem dla innych,
• podejmowanie działań na rzecz problemów społecznych,
  • wpływanie na władze publiczne,
  • załatwianie podstawowych spraw urzędowych.  

 
Jak podkreśla wiceminister edukacji Katarzyna Lubnauer, efektem nowego przedmiotu będzie poczucie wpływu i realne kształtowanie otaczającej rzeczywistości przez uczniów. Zatem edukacja obywatelska rozwija m.in. sprawczość – jedną z umiejętności wpisanych w profil absolwenta szkoły podstawowej.

(…) Wizję praktycznego zastosowania sprawczości bardzo dobrze widać w projekcie podstawy programowej do nowego przedmiotu, jakim będzie edukacja obywatelska, który redefiniuje nauczanie, pokazuje, że przedmiot nie powinien tylko polegać na dostarczeniu treści, ale sama podstawa może zawierać szereg aktywizujących sprawczość elementów – mówił dr Tomasz Gajderowicz w rozmowie z gazetą „Głos Nauczycielski”.

Elementami aktywizującymi sprawczość w ramach edukacji obywatelskiej sąm.in.:

• działania obywatelskie, które uczniowie sami wybiorą: sonda uliczna, obchody rocznicowe, spotkanie z radnym, zbiórka publiczna lub wolontariat;
• grupowy projekt edukacyjny: badawczy lub społeczny, który rozwiąże wybrany problem społeczny (w klasie, szkole lub w społeczności lokalnej).

 
Edukacja obywatelska – przedmiot interdyscyplinarny

Edukacja obywatelska bazuje na wiedzy o społeczeństwie., ale wymagania szczegółowe obejmujące treści nauczania obecne w szkole podstawowej zostały poszerzone. Dodatkowo interdyscyplinarny charakter nowego przedmiotu będzie widoczny w nawiązaniach do tematów z:historii, geografii, edukacji dla bezpieczeństwa, biznesu i zarządzania, informatyki, biologii, języka polskiego.

Sześć kręgów wspólnot, w których funkcjonuje uczeń

Podstawa programowa w zakresie przedmiotu edukacja obywatelska obejmuje siedem działów, które odzwierciedlają sześć kręgów wspólnot, w których funkcjonuje uczeń:

• rodzina,
• szkoła,
• wspólnota lokalna i regionalna,
• ojczyzna,
• wspólnota europejska,
• wspólnota międzynarodowa.

 
Zrozumienie bieżących wydarzeń społeczno-politycznych

Podstawa programowa edukacji obywatelskiej kładzie nacisk na umożliwienie uczniom zrozumienia bieżących wydarzeń społeczno-politycznych.

Uczniowie mają rozumieć najważniejsze procesy i zjawiska w życiu społecznym i politycznym, interesować się wybranymi zjawiskami, żeby na bazie rzetelnie dobranych informacji, ale też własnych wartości formułowali opinie na ten temat i w końcu, żeby potrafili oddolnie rozwiązywać problemy społeczne – zaznacza dr Jędrzej Witkowski, koordynator zespołu ds. podstawy programowej edukacji obywatelskiej.

Lista mailowa tylko dla nauczycieli edukacji obywatelskiej 

Dbamy o to, aby nauczyciele mogli bezproblemowo przygotować się do prowadzenia nowego przedmiotu. Regularnie publikowane informacje oraz materiały edukacyjne stopniowo wprowadzą Państwa w pełnię wiedzy o edukacji obywatelskiej i przygotują do pracy z uczniami na miarę nowych wymagań. Osoby, które są zainteresowane otrzymywaniem aktualnych informacji o nowym przedmiocie, zachęcamy do zapisania się na listę mailingową.   

Źródła:

1. Nowe ramowe plany nauczania – z edukacją obywatelską i edukacją zdrowotną, https://www.gov.pl/web/edukacja/nowe-ramowe-plany-nauczania---z-edukacja-obywatelska-i-edukacja-zdrowotna (dostęp: 20.03.2025 r.).
2. https://www.youtube.com/watch?v=W308Nl8sQYQ (dostęp: 20.03.2025 r.).
3. Profil absolwenta. Dr Tomasz Gajderowicz: Wsparcie nauczyciela jest jednym z kluczowych kierunków, https://glos.pl/profil-absolwenta-i-przygotowania-do-reformy-dr-tomasz-gajderowicz-wsparcie-nauczyciela-jest-jednym-z-kluczowych-kierunkow (dostęp: 20.03.2025 r.).
4. MEN o edukacji obywatelskiej, https://x.com/MEN_GOVPL/status/1882448372704919989 (dostęp: 20.03.2025 r.).
5. Edukacja obywatelska w polskiej szkole, https://www.youtube.com/watch?v=nptN02Rel4I (dostęp: 20.03.2025 r.).