Trauma wojenna, brak wsparcia psychologiczno-pedagogicznego, brak szkoleń dla kadry nauczycielskiej, uczniowie w klasach mieszanych lub w ogóle poza systemem szkolnym – to tylko niektóre z nierozwiązanych do tej pory problemów edukacji dzieci i młodzieży z Ukrainy. Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek interweniował w tej sprawie w Ministerstwie Edukacji i Nauki. Jakie są pomysły na rozstrzygnięcie trudnej sytuacji uczniów i nauczycieli?

Ponad rok temu rozpoczęła się wojna w Ukrainie. Zgodnie z prawem dzieci w wieku 7–18 lat mieszkające w Polsce podlegają obowiązkowi edukacji. Do szkół i przedszkoli zostało przyjętych blisko 190 tysięcy dzieci i młodzieży, którzy przybyli do Polski po agresji rosyjskiej na ich kraj. Nie są to wszyscy młodzi uchodźcy, ponieważ część z nich kontynuuje naukę w ukraińskim systemie oświaty w trybie zdalnym.

Po zakończeniu wojny w Ukrainie szkoły polskie pozostaną szkołami wielokulturowymi. Dlatego należy doprowadzić do poprawy w obszarach, które są tematem licznych analiz instytucji i organizacji specjalizujących się w nowoczesnej edukacji, co niewątpliwie przyniesie korzyść także polskim uczniom i uczennicom – podkreśla RPO.

Problemy strategiczne przy włączaniu uczniów z Ukrainy w polski system szkolnictwa

Rzecznik Praw Obywatelskich od początku monitoruje proces edukacji przyjętych do polskich szkół dzieci i młodzieży z Ukrainy. Niestety niektóre błędy w strategii pozostają nierozwiązane.

Trudności w edukacji uczniów z doświadczeniem uchodźczym:

• wykluczenie edukacyjne części uczniów,
• brak danych dotyczących uczniów kontynuujących naukę w trybie zdalnym w szkołach ukraińskich,
• spadek liczby oddziałów przygotowawczych – brak kadry i infrastruktury,
• stres i wyobcowanie,
• brak wsparcia psychologiczno-pedagogicznego,
• brak odpowiednich podręczników,
• niewystarczająca liczba asystentów międzykulturowych lub pomocy nauczyciela,
• przypadki niereagowania na dyskryminację i wrogość,
• bariera językowa,
• brak wsparcia pracy nauczyciela, który mierzy się z wyzwaniem nauczania dzieci z traumą wojenną,
• zbyt liczne klasy,
• braki kadrowe,
• nieadekwatna i trudna do realizacji podstawa programowa.

 
Jak można naprawić tę sytuację? Zarówno RPO, jak i sami nauczyciele oraz dyrektorzy szkół zauważają kilka rozwiązań.

Wnioski po rocznej edukacji uchodźców wojennych w polskim systemie oświaty 

Nawet po zakończeniu wojny w Ukrainie polskie szkoły pozostaną już szkołami wielokulturowymi. Dlatego tak ważne jest, aby zniwelować wszystkie trudność związane z edukacją dzieci i młodzieży z innych krajów.

RPO podkreśla, że do obowiązków państwa należą m.in.:

• wyrównywanie szans i poziomu edukacji,
• zapewnienie adekwatnego systemu oceniania,
• nauka języka polskiego,
• zapewnienie bezpieczeństwa i zwalczanie przejawów dyskryminacji,
• prowadzenie edukacji międzykulturowej i antydyskryminacyjnej,
• przeciwdziałanie tworzeniu się niezasymilowanych zamkniętych grup,
• integracja dzieci, młodzieży i ich rodziców,
• nawiązanie kontaktu z rówieśnikami,
• podtrzymanie tożsamości narodowej,
• wsparcie powstania międzynarodowych oddziałów szkolnych oraz szkół ukraińskich,
• zebranie danych na temat uczniów kontynuujących naukę w trybie zdalnym.

 
Ponadto dyrektorzy szkół i nauczyciele zgłaszają potrzebę realizacji i dofinansowania przez państwo szkoleń przygotowujących do pracy z uczniami z Ukrainy. Tematyka kursów powinna dawać odpowiednie narzędzia i metody do pracy z dziećmi i młodzieżą z traumą wojenną.

Marcin Wiącek przedstawił wszystkie wątpliwości Ministerstwu Edukacji i Nauki. TUTAJ znajdą Państwo treść listu.

Propozycje rozwiązań MEiN stosowanych w ramach edukacji uczniów z Ukrainy

W odpowiedzi na interwencję RPO szef MEiN podzielił opinię, że polskie państwo powinno przede wszystkim wesprzeć uczniów z Ukrainy w nauce języka polskiego, integracji z rówieśnikami oraz podtrzymaniu tożsamości kulturowej. Zaznaczył jednak, że nie ma podstaw prawnych do monitorowania przypadku dzieci i młodzieży kontynuujących naukę w szkolnictwie ukraińskim w trybie zdalnym. Zapowiedział za to kontrolę polskich szkół, które przyjęły uczniów z doświadczeniem uchodźczym. Objęty nią zostanie okres od 1 września 2022 r.

Kontrola szkół wspierających uczniów z Ukrainy będzie dotyczyć:

• warunków i trybu przyjmowania uczniów z zagranicy,
• organizacji oddziałów przygotowawczych,
• zajęć w nich prowadzonych w oddziałach przygotowawczych,
• organizacji zajęć dodatkowych z języka polskiego w klasach ogólnodostępnych,
• organizacji zajęć wyrównawczych w klasach ogólnodostępnych.

 
Jednocześnie szef MEiN skierował list do dyrektorów szkół, nauczycieli, kuratoriów oświaty i przedstawicieli samorządu, w którym przedstawił najważniejsze informacje na rok szkolny 2023/2024 w zakresie edukacji uczniów z Ukrainy. TUTAJ znajdą państwo treść listu, a TU odpowiedź MEiN na pismo RPO.

 Źródła:

1. Nierozwiązane problemy edukacji dzieci i młodzieży z Ukrainy. Min. Przemysław Czarnek odpowiada RPO, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-mein-problemy-edukacja-uczniowie-ukraina-odpowiedz (dostęp: 19.06.2023 r.).
2. Informacja na temat rozwiązań systemowych dotyczących zapewnienia opieki i edukacji uczniom będącym obywatelami Ukrainy – list Ministra Edukacji i Nauki, https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/informacja-na-temat-rozwiazan-systemowych-dotyczacych-zapewnienia-opieki-i-edukacji-uczniom-bedacym-obywatelami-ukrainy--list-ministra-edukacji-i-nauki (dostęp: 20.06.2023 r.).