Nowa generacja uczniów potrzebuje nauczycieli, ale jest coraz mniej nowych chętnych do pracy w szkole. Pokolenie Zet wkracza właśnie na rynek pracy, ale niekoniecznie chce pracować w szkole. Jak zachęcić młodych ludzi do wybrania zawodu nauczyciela? Fundacja Teach for Poland zachęca do zaprojektowania go od nowa, tak aby jak najlepiej służył społeczeństwu. Jak podnieść prestiż zawodu nauczyciela i przyciągnąć do niego młodych?

(…) aby zachęcić młodych ludzi do bycia nauczycielami, powinniśmy się zastanowić nad alternatywnymi metodami wprowadzenia nauczycieli, edukatorów, liderów edukacyjnych do polskich szkół. Ich rola jest trochę inna niż dostarczenie podstawy programowej. Rola towarzysza, edukatora, mentora i przewodnika – powiedziała prezeska fundacji Teach for Poland Katarzyna Nabrdalik, 14 maja w audycji „W samo południe” na antenie radiowej Jedynki. Dodała również, że: szkoła to powinien być przegląd społeczeństwa.

Tymczasem z danych GUS wynika, że wśród grona pedagogicznego:

• 8,2 proc. to nauczyciele w wieku 28–30 lat (pokolenie Zet),
• 84 proc. to kobiety,
• 50 lat wynosi średnia wieku w zawodzie nauczyciela.

 
Dlaczego młodzi nie chcą pracować jako nauczyciele? 

Z danych GUS z 2023 r. wynika, że spada liczba zatrudnionych pedagogów, absolwentów i studentów pedagogiki, a na niektórych uczelniach wyższych są zamykane ogólne kierunki. Bankier.pl podaje, że pedagogika i pedagogika specjalna w 2023 r. okazały się najrzadziej wybieranymi kierunkami studiów.

Fundacja Teach for Poland wśród najczęściej podawanych przez Zetki powodów niechęci do pracy w szkole wymienia:

• niskie zarobki,
• niski prestiż zwodu nauczyciela,
• wysoką odpowiedzialność społeczną,
• długą i powolną ścieżkę awansu zawodowego,
• małą elastyczność i autonomię pracy,
• wygórowane oczekiwania rodziców.

 
Zaprojektowanie zawodu nauczyciela od nowa

14 maja odbyła się międzynarodowa konferencja zorganizowana przez fundację Teach for Poland „Nauczyciel 2040. Czy Zetki zadbają o przyszłość edukacji?”. Przedstawiono na niej perspektywy oraz propozycje dobrych praktyk. Wśród panelistów znaleźli się: Katarzyna Nabrdalik (prezeska fundacji Teach for Poland), Wioletta Krzyżanowska (Mazowiecka Kurator Oświaty), Alicja Pacewicz (współzałożycielka Centrum Edukacji Obywatelskiej, koordynatorka SOS dla Edukacji), Jakub Tylman (pedagog, twórca nowoczesnych projektów edukacyjnych) i Dominik Kuc (fundacja GrowSPACE Poland).

Mamy nadzieję, że zachęciłyśmy do zakwestionowania status quo systemu i uwolnienia się od myślenia o zawodzie nauczyciela przez pryzmat tego, co znamy, oraz zastanowienia się, jak zaprojektować go od nowa, tak żeby służył wzmocnieniu społeczeństwa i zachęcał najlepszych z najlepszych do wybierania tej ścieżki zawodowej – czytamy na profilu fundacji na Facebooku.  

Propozycje zmian w obszarze pracy nauczyciela:

• zredefiniowanie wymagań dotyczących pracy nauczyciela,
• wprowadzenie dodatkowego świadczenia motywacyjnego dla nauczycieli (takie rozwiązanie przetestowano w Bułgarii – wynagrodzenie nauczyciela na poziomie podstawowym biorącego udział w programie rozwojowym wynosiło tam co najmniej 120 proc. średniego wynagrodzenia krajowego),
• wzmocnienie kompetencji nauczycieli – kształtowanie „eduliderów”,
• holistyczna zmiana w systemie studiów.

 
Co można zrobić, aby zwiększyć prestiż zawodu nauczyciela? 

Zdaniem członków fundacji Teach for Poland należy zmienić sposób rekrutowania kandydatów na nauczycieli oraz dać godne pensje nauczycielom. To zwiększy ich status społeczny i podniesie prestiż zawodu.

Prezeska fundacji Teach for Poland w rozmowie z Polską Agencją Prasową podkreśliła, że selekcja do zawodu nauczyciela (…) w Polsce nie istnieje. Wystarczy wysłać CV do szkoły. Często nie są przeprowadzane nawet rozmowy kwalifikacyjne, wystarczy dokument potwierdzający zdobycie uprawnień do wykonywania zawodu. Katarzyna Nabrdalik zaznaczyła, że warto sprawdzać także kompetencje i predyspozycje do pracy z dziećmi. Za przykład podała trzystopniową selekcję do ich programu obejmującą: 1) wypełnienie kwestionariusza, 2) rozmowę rekrutacyjną i test osobowościowy, 3) warsztat rekrutacyjny. Taka wieloetapowa rekrutacja pokazywałaby, że praca nauczyciela jest tego warta.

Fundacja zachęca również do wzięcia przykładu z Bułgarii, w ejtóra także borykano się z brakami kadrowymi w szkole. Wzmocniono jednak status nauczyciela poprzez finansowy dodatek motywacyjny. Początkowo był on przyznawany tylko nauczycielom uczestniczącym w programie Teach for Bulgaria, jednak później objął wszystkich nauczycieli w kraju. Dodatek wyniósł co najmniej 120 proc. średniego wynagrodzenia krajowego.

Nauczyciele bez kwalifikacji i uprawnień?  

Jedną z najważniejszych i rewolucyjnych zmian proponowanych przez fundację jest możliwość rozpoczęcia pracy w szkole bez kwalifikacji. Byłby to alternatywny sposób rekrutacji i selekcji. W jej trakcie sprawdzano by przede wszystkim kompetencje oraz gotowość i chęć do pracy z dziećmi. Natomiast kwalifikacje taki nauczyciel zdobywałby już w czasie zatrudnienia.

Dzięki programowi Teach for Poland osoby bez pełnych kwalifikacji już teraz mogą rozpocząć pracę w szkole – pod warunkiem, że są zaangażowane i mają nieprzeciętne umiejętności do pracy z dziećmi.

Jaki byłby cel pracy w szkole nienauczycieli? Ekspertka ds. edukacji Katarzyna Nabrdalik wyjaśniła to m.in. w rozmowach z PAP i z radiową Jedynką. Według niej czasami taki brak kwalifikacji jest atutem, np. biznesu i zarządzania mogliby uczyć praktycy – przedsiębiorcy z sektora prywatnego.

Kompleksowa zmiana kształcenia i doskonalenia zawodowego 

Katarzyna Nabrdalik zauważa, że: Zawód nauczyciela jest jedną z najbardziej wymagających profesji XXI wieku. Nauczyciele każdego dnia mają do czynienia z wyzwaniami, z których istnienia wielu dorosłych nie zdaje sobie sprawy lub nie potrafi ich zrozumieć, tj. bullying, przemoc rówieśnicza, sexting czy epizody depresyjne. Dlatego jej zdaniem potrzebna jest kompleksowa zmiana kształcenia i doskonalenia zawodowego początkujących i obecnych nauczycieli.

Według Katarzyny Nabrdalik kształcenie nauczycieli powinno obejmować nie tylko pedagogikę i metodykę, lecz także realne wsparcie nauczycieli jako liderów zmian, a ponadto podnosić ich umiejętności szlifowania kompetencji uczniów, aby wydobyć z nich potencjał.

To nauczyciele potrzebują konstruktywnego wsparcia, superwizji, a także możliwości udziału w zajęciach poświęconych edukacji bez przemocy czy pozytywnej dyscyplinie. To, co możemy im dać na starcie do wykorzystania później, to kompetencje, które wypracują w nich umiejętność odnalezienia się w trudnych sytuacjach współczesnego świata – podkreśla Katarzyna Nabrdalik.

Fundacja Teach for Poland to część międzynarodowej sieci Teach for All działającej w 61 krajach na świecie.

Źródła:

1. Nauczyciel 2040. Informacja prasowa Teach for Poland, https://teachforpoland.org/wp-content/uploads/2024/05/Nauczyciel-2040.-Informacja-prasowa-Teach-for-Poland.pdf (dostęp: 28.05.2024 r.).
2. Ekspertka: Selekcja do zawodu nauczyciela zwiększyłaby jego prestiż, https://samorzad.pap.pl/kategoria/edukacja/ekspertka-selekcja-do-zawodu-nauczyciela-zwiekszylaby-jego-prestiz (dostęp: 28.05.2024 r.).
3. Szkoły dziś przyjmują każdego? Potencjalny nauczyciel musi "tylko wysłać CV", https://www.edziecko.pl/rodzice/7,79361,30972121,czy-szkoly-dzis-przyjma-kazdego-na-stanowisko-pedagoga-potencjalny.html (dostęp: 28.05.2024 r.).
4. https://jedynka.polskieradio.pl/audycje/473?p=2 (dostęp: 28.05.2024 r.).
5. Młodzi nie chcą pracować w szkole. To można i da się zmienić, https://www.portalsamorzadowy.pl/edukacja/mlodzi-nie-chca-pracowac-w-szkole-to-mozna-i-da-sie-zmienic,544490.html (dostęp: 28.05.2024 r.).