Na temat oceniania kształtującego padło już wiele dobrych słów. Nie tylko wspiera wewnętrzną motywację uczniów i uczennic, lecz także rozwija u nich umiejętności metapoznawcze. Dlaczego zatem nie jest stosowane we wszystkich szkołach? Uczniowie, nauczyciele, rodzice – która z tych grup jest sceptycznie nastawiona do takiego sposobu oceniania? Jakie są zasadnicze różnice między ocenianiem kształtującym a stopniami? Wreszcie – na co zwrócić uwagę, stosując je podczas lekcji?

Ocenianie kształtujące, znane także jako ocenianie formatywne, to podejście do oceniania w edukacji, które skupia się na wsparciu i rozwoju ucznia. Głównym jego celem jest dostarczenie informacji zwrotnej, która pomaga uczniowi zrozumieć jego mocne strony, obszary do poprawy i cele do osiągnięcia.

Rola ucznia w procesie nauczania 

Ocenianie kształtujące i ocenianie stopniami to dwa kontrastowe podejścia do oceniania w szkole. Różnią się celem i podejściem, ale także rolą ucznia w procesie uczenia się.

Ocenianie kształtujące zachęca ucznia do aktywnego zaangażowania w proces uczenia się oraz refleksji i odpowiedzialności za własne postępy. Uczeń ma świadomość swoich celów i może aktywnie pracować nad ich osiągnięciem. Działa tu motywacja wewnętrzna. Jest możliwe dzięki systematycznie przekazywanej mu przez nauczyciela informacji zwrotnej i dopasowywaniu lub – w razie konieczności – zmianie przebiegu procesu nauczania na bardziej dopasowany do ucznia.

Ocenianie wyrażone stopniami skupia się na wynikach testów, sprawdzianów, egzaminów i innych form ocen punktowych, które przekładają się na ocenę końcową. Może prowadzić do wytworzenia się atmosfery rywalizacji, w której celem jest wyłącznie osiągnięcie wysokiej oceny, a nie zdobycie wiedzy.

Zwolennicy i przeciwnicy oceniania kształtującego 

Danuta Sterna zauważyła następujące tendencje w szkolnictwie: Uczniowie wolą nie być oceniani stopniami, nauczyciele się do tego skłaniają, a rodzice w większości są przeciw likwidacji stopni oceniania. Dodaje także, że: jeśli dyrektor obligatoryjnie nakaże przejście w ocenianiu bieżącym na ocenianie kształtujące, to nauczyciele mogą pozorować zmianę i np. zamiast stopni wystawiać uczniom procenty lub punkty. Ale procenty i inne symbole są oceną sumującą, a nie kształtującą. Taka zmiana jest tylko częściowa i nie niweluje podstawowych wad oceniania stopniami – uczenia się tylko dla stopni i szkodliwej rywalizacji pomiędzy uczniami. Całość wypowiedzi Danuty Sterny na temat oceniania kształtującego znajdą Państwo na stronie edunews.pl w artykule Rodzice a odejście od oceniania stopniami.

 
Możliwe preferencje dotyczące oceniania:

• rodzice:
  - oceny liczbowe lub literowe to prosty i klarowny sposób monitorowania postępów dziecka;
  - docenienie oceniania kształtującego jako zindywidualizowanego podejścia, które skupia się na rozwoju umiejętności i wsparciu indywidualnych potrzeb dziecka;
   

• nauczyciele:
  - tradycyjne oceny stosowane z przyzwyczajenia do systemu są obiektywne i łatwiejsze do zrozumienia dla wszystkich stron;
  - ocenianie kształtujące to szansa na dostarczenie bardziej szczegółowych informacji zwrotnych, a przez to lepsze wspomaganie procesu uczenia i rozwój umiejętności metakognitywnych u uczniów;
   

• uczniowie:
  - przyzwyczajenie do tradycyjnego systemu ocen i konkretnej punktacji;
  - ocenianie kształtujące to większa kontrola własnego procesu nauki, samodzielna ocena i uznanie swoich mocnych stron oraz obszarów do poprawy.
   

Sposoby na zastosowanie oceniania kształtującego na lekcjach

Ocenianie kształtujące to proces. Jego zastosowanie należy uwzględnić na poszczególnych etapach lekcji lub cyklu lekcji. 

Zastosowanie oceniania kształtującego obejmuje następujące etapy:

• sformułowanie i przekazanie uczniom jasnych celów lekcji, z uwzględnieniem konkretnych umiejętności i kompetencji, które powinni opanować,
• rozpoczęcie lekcji od aktywizującego zadania,
• dostarczanie natychmiastowej informacji zwrotnej podczas lekcji, z podkreśleniem mocnych stron uczniów oraz ze wskazaniem obszarów do poprawy,
• omówienie błędu jako części procesu,
• stosowanie indywidualnych interakcji, zadawanie pytań i zachęcanie uczniów do zadawania pytań,
• monitorowanie zrozumienia materiału,
• wykorzystanie różnorodnych metod nauczania, aby ocenić różne aspekty umiejętności uczniów,
• zaprojektowanie i przekazanie uczniom zadań do samodzielnej pracy, które pozwolą dalej eksplorować temat przy wykorzystaniu zdobytych umiejętności,
• wprowadzenie elementów samooceny, która zachęca uczniów do autorefleksji,
• podsumowanie celów lekcji i pytania monitorujące postępy,
• wskazanie, jak zdobyte umiejętności przełożą się na kolejne zajęcia, łączenie wiedzy,
• przekazanie dłuższej informacji zwrotnej po lekcji,
• ewaluacja procesu – ocena efektywności lekcji, rozważenie, co można poprawić i jak jeszcze dostosować podejście do potrzeb uczniów.

 
Lepsze efekty procesu uczenia się  

Ocenianie kształtujące wspiera najważniejszy cel szkoły, czyli proces nauczania. Zapewnia uczniom precyzyjne sformułowanie wymagań, tak aby znali cele uczenia się i zdawali sobie sprawę ze stawianych wobec nich oczekiwań. Informacja zwrotna, którą otrzymują, pomaga im w zrozumieniu procesu nauczania oraz w przyswajaniu nowych kompetencji we własnym tempie. Takie działania dobrze wpływają na motywację wewnętrzną ucznia i poprawiają jakość procesu ucznia się.

Źródło:

Rodzice a odejście od oceniania stopniami, https://www.edunews.pl/system-edukacji/szkoly/6478-rodzice-a-odejscie-od-oceniania-stopniami (dostęp: 12.12.2023 r.).