Autoagresja jest powszechnym zjawiskiem wśród młodzieży. To każde dobrowolne, intencjonalne
i podejmowane mniej lub bardziej świadomie zachowanie, które stwarza zagrożenie dla zdrowia lub życia. 1 marca jest Światowym Dniem Świadomości Autoagresji i dobrą okazją do tego, aby przyjrzeć się sobie
i osobom w swoim otoczeniu.

Co warto wiedzieć o autoagresji?

Autoagresja przyjmuje rozmaite formy i jest problemem istniejącym od dawna. Badacze wskazują , że motywami osób dokonujących samookaleczeń są najczęściej: dążenie do rozładowania napięcia oraz radzenie sobie z silnymi i/lub trudnymi emocjami, pokonywanie napięcia wewnętrznego, radzenie sobie ze złością skierowaną na siebie oraz na innych, ale również dostarczanie sobie intensywnych bodźców i pokonywanie nudy, komunikowanie innym swojego cierpienia, próba zaimponowania otoczeniu a także ciekawość i poczucie kontroli nad własnym ciałem.

Zachowania autodestrukcyjne przejawiamy prawie wszyscy. To szkodliwe codzienne aktywności, takie jak używki, niewłaściwe odżywianie się, katorżnicze ćwiczenia. Czasem działamy w pełni świadomie, a innym razem dajemy upust naszym emocjom. Dzięki temu utwierdzamy się w przekonaniu, że to my panujemy nad sytuacją i mamy wybór.

Uderzanie głową w ścianę, gryzienie siebie i drapanie, obgryzanie paznokci, ciągnięcie za włosy – to tylko niektóre przykłady będące przejawem autoagresji. Zachowania tego typu występują dość często u małych dzieci i są sposobem na poradzenie sobie z silnymi emocjami. Już w wieku przedszkolnym kształtuje się stabilność emocjonalna, dlatego takie działania mogą sygnalizować poważny problem. Są one wyrazem przeżytego urazu psychicznego, reakcją na trudną sytuację rodzinną dziecka lub problemy z adaptacją. Kolejnym bardziej skomplikowanym rodzajem zachowań związanych z samookaleczaniem jest nieświadome prowokowanie innych do ataków na siebie albo narażanie się na różnego rodzaju wypadki (np. wkładanie palców między drzwi).

W świecie nastolatków otaczająca rzeczywistość jest często interpretowana czarno-biało: jeśli ktoś nie jest ze mną, to jest przeciwko mnie; jeśli ktoś nie odpowiada na moje wiadomości, to pewnie mnie nie lubi itp. Jeśli tłumione emocje nie mają ujścia, to zarówno dzieci, jak i dorośli zamykają się w sobie. Uciekają w autoagresję, która daje szybki, doraźny efekt. W momencie, gdy ranimy swoje ciało, organizm uwalnia endorfiny, które tłumią ból i znoszenie napięcia; może również pojawić się chwilowa, złudna euforia. Jest to wyjątkowo groźne, jeśli nie mamy wypracowanych sposobów radzenie sobie ze stresem. Warto wypracować mechanizmy obronne szczególnie teraz, w dobie pandemii
i związanej z nią izolacji, gdy pojawiają się lęk i niepewności odnośnie jutra. Bądźmy czujni i patrzmy z uwagą, zarówno na siebie, jak i innych.
 

Jak reagować? 

Niezwykle istotne jest rozpoznanie przyczyn autoagresji, od których zależy dalsze działanie terapeutyczne. Jeżeli autoagresja dziecka wynika z zaburzeń czucia, warto zdecydować się na konsultację w kierunku terapii integracji sensorycznej. Dzieci uczą się zachowań, obserwując ważne dla nich osoby dorosłe – rodziców i nauczycieli. Ważne jest, aby uczyć dzieci myśleć o sobie dobrze, zwracać uwagę na jego osiągnięcia i starania, co pomoże zbudować ich wiarę w siebie. Dzięki temu nauczą się doceniać swoje sukcesy, będą zmotywowane i optymistyczniej nastawione do życia.

Czerwona lampka powinna nam się zapalić także wtedy, gdy zauważymy, że ktoś poniża siebie, kieruje na siebie krytyczne, obraźliwe wypowiedzi – nawet pozornie niegroźne stwierdzenia: „ale głupek ze mnie”. Werbalna agresja jest często lekceważona, zwłaszcza, że wielu dorosłych zachowuje się podobnie. Tymczasem praktyki związane z brakiem akceptacji siebie obniżają samoocenę, zmniejszają motywację do podejmowania inicjatywy, pogarszają kontakty z innymi.

Mimo tego, że autoagresja dotyka wielu osób, jest wciąż tematem tabu. Więcej na temat autoagresji przeczytają Państwo między innymi
w artykule Agnieszki Roszkowskiej Agresja i autoagresja, oraz obraz siebie a relacje rodzinne wśród dorastającej młodzieży – analiza porównawcza.

Źródła:

1. Agnieszka Roszkowska, Agresja i autoagresja, oraz obraz siebie a relacje rodzinne wśród dorastającej młodzieży – analiza porównawcza, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Organizacja i Zarządzanie”, z. 123/2018.
2. Aneta Baranowska, Zachowania autodestrukcyjne wśród młodzieży, „Pedagogika społeczna”, nr 4/2015.
3. Łukasz Barwiński, Kiedy ból koi cierpienie – psychologiczne funkcje zachowań autoagresywnych [w:] Ból i cierpienie, pod red. Grażyny Makiełło-Jarży, Kraków 2012, s. 49.