Czy uczniowie uczą się krytycznego myślenia, formułowania wniosków i szukania rozwiązań? Jak rozumują, interpretują, argumentują? Jak podchodzą do zadań nietypowych, gdy brak gotowego schematu postępowania lub gdy zawodzi stosowanie schematu znanego? Na te i inne pytania odpowiadają dydaktycy Instytutu Badań Edukacyjnych w opublikowanym właśnie raporcie z badania „Szkoła samodzielnego myślenia”.

Badanie miało na celu sprawdzić, jak uczniowie na wszystkich etapach edukacji radzą sobie z nietypowymi zadaniami, które wymagają umiejętności złożonych. Pod lupę wzięto umiejętności rozumienia tekstu, interpretacji i argumentacji w obszarze języka polskiego oraz rozumowania matematycznego i tworzenia strategii rozwiązania.

Wyniki badania są alarmujące – uczniowie na wszystkich szczeblach edukacji mają ogromne problemy z pełną, logiczną interpretacją tekstu, z uzasadnieniem rozwiązania zadania z matematyki i wnioskowaniem. Zaledwie 1 promil uczniów podstawówek, 2 promile pierwszoklasistów z gimnazjum, 1,2 proc. pierwszoklasistów w szkołach ponadgimnazjalnych potrafiło zinterpretować tekst poetycki. Tylko 27 proc. uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych umiało uzasadnić wynik rozwiązania zadania matematycznego.

Eksperci IBE zauważyli, że uczniowie w rozwiązywaniu zadań zarówno z matematyki, jak i języka polskiego stosowali wyuczone narzędzia, nawet wtedy, gdy było to nieracjonalne i nieekonomiczne: „Uczniowie nie potrafili oderwać się od schematycznego, rutynowego myślenia. Zazwyczaj całą swoją uwagę skupiali na przypomnieniu sobie schematu rozwiązania zadania, a nie na analizie przedstawionego problemu”.

Wyniki badania wskazują na wyraźne różnice w poziomie opanowania umiejętności na poszczególnych etapach edukacyjnych. Na przykład największe różnice w zakresie czytania widoczne były między uczniami szkoły podstawowej a gimnazjum, najmniejsze między pierwszą a ostatnią klasą szkoły średniej.  We wszystkich badanych obszarach uderzająca jest ogromna skala dysproporcji między uczniami liceów a uczniami szkół zawodowych. „Jeśli chodzi o interpretację niejednokrotnie uczniowie szkoły zasadniczej postępowali podobnie jak ich koledzy z… czwartej klasy szkoły podstawowej”.

Badanie przeprowadzono w grudniu 2011 roku wśród ok. 10 tys. uczniów trzech etapów edukacyjnych (klasa czwarta szkoły podstawowej, klasa pierwsza gimnazjum oraz pierwsza i ostatnia klasa szkół ponadgimnazjalnych). IBE podkreśla, że badani uczniowie uczyli się wg starej podstawy programowej. 

Wyniki badania IBE pokrywają się z opiniami wielu nauczycieli, dla których brak umiejętności analitycznego i samodzielnego myślenia uczniów jest jednym z głównych wyzwań w ich pracy. 

Raport z badania „Szkoła samodzielnego myślenia” znajduje się TUTAJ