Językowe manowce – Wycisnąć piętno
16/05/2014Jeśli chcemy powiedzieć, że coś oddziałuje na kogoś w sposób istotny – mówimy, że wyciska piętno. W takiej sytuacji możemy też powiedzieć, że coś wywiera duży wpływ. Ważne, by zdecydować się na jedną opcję, a nie w natłoku myśli – połączyć te powiedzenia.
Skrzyżowanie (kontaminacja) związków frazeologicznych „wycisnąć piętno” z „wywrzeć wpływ”, mimo że w niektórych kontekstach mogą być użyte synonimicznie, prowadzi do powstania błędu, np. Kraj prezydencki wciąż może wywrzeć piętno na UE zależnie od wpływów i zdolności do budowania kompromisów. – zamiast „wywrzeć piętno” powinno być: „wycisnąć piętno”. (Uwaga: W tym przykładzie jeszcze lepiej byłoby użyć związku „wywrzeć wpływ”. Spowodowałoby to konieczność przeredagowania dalszej części zdania tak, by uniknąć powtórzenia. Ewentualnie można by zamiast „wpływ” wybrać inny pasujący do kontekstu rzeczownik, który łączy się z czasownikiem „wywrzeć”, czyli „nacisk” lub „presja”).
Choć znaczenie związku frazeologicznego nie jest sumą znaczeń wyrazów składających się na niego, to na podstawie pierwotnego znaczenia tych wyrazów możemy utrwalić sobie znajomość frazeologizmu. „Wycisnąć pięto” oznaczało dawniej wyciśnięcie (odciśnięcie, wypalenie) na ciele zwierzęcia, przestępcy czy niewolnika znaku rozpoznawczego trudnego do usunięcia. W związku „wycisnąć piętno” wyraz „piętno” to cecha charakterystyczna, a sam związek oznacza, że coś ma na coś lub kogoś istotny wpływ, nadaje mu cechę charakterystyczną, którą trudno jest pominąć czy której nie można zatrzeć.
Jakie są możliwe inne połączenia „piętna” w związkach frazeologicznych? Piętno można: wypalić, wycisnąć, odcisnąć, nosić. Ktoś lub coś nosi piętno czegoś, jeśli ma charakterystyczne cechy tego. Z kolei jeśli jakaś osoba, sytuacja, idea wycisnęła piętno na czymś (lub: odcisnęła się piętnem na czymś), to wywarła na to duży wpływ. Mówimy także o piętnie czegoś – wojny, czasu, grzechu. A jakie może być piętno, które coś na kimś wycisnęło? – niezatarte, silne, trwałe, wyraźne...