Do napisania miniporad skłonił mnie list pewnej nauczycielki, która napisała m.in.: 

(…) Jestem nauczycielką edukacji wczesnoszkolnej. Chciałabym uczniom w klasie pierwszej stworzyć najlepsze warunki do nauki i zabawy. Oglądałam program telewizyjny z jednej ze szkół, gdzie ławki do pracy były ustawione w podkowę. Kłóci się to z moją wiedzą na temat dobrych warunków pracy dziecka (siedzenie bokiem do tablicy). Czy można bez obawy uczyć prawidłowego kierunku kreślenia liter, znaków literopodobnych, gdy uczniowie będą siedzieć bokiem do tablicy? 

Aranżując przestrzeń, pamiętajmy, aby służyła przede wszystkim stawianym celom, jakie zakłada sobie nauczyciel.

(oprac. Małgorzata Rożyńska*)

Na początek warto wiedzieć, że badania profesora Augustyna Bańki, które przeprowadzono w szkołach z tradycyjną organizacją przestrzeni nauki, potwierdzają zależność pomiędzy miejscem, które uczeń zajmuje w klasie szkolnej, a jego aktywnością. Zdaniem badacza najwyższą aktywnością wykazują się uczniowie siedzący w pierwszych ławkach oraz w środkowych rzędach (czyli zgodnie z powszechną opinią, że najbliżej nauczyciela – jeśli nauczyciel znajduje się przy tablicy). Badania wskazują, że najmniej aktywni są uczniowie zajmujący ostatnie miejsca pod ścianą albo w rzędzie pod oknem. Z badań wynika również taki wniosek, że aktywność ucznia zmniejsza się wraz ze wzrostem odległości od nauczyciela. 

Pamiętajmy, że współczesna szkoła kładzie duży nacisk na aktywność ucznia. A sposób siedzenia wyznacza rodzaj aktywności uczniów. Zatem dostosujmy sposób siedzenia uczniów w klasie do wykonywanych zadań i możliwości rozwojowych uczniów.

Jeśli od czasu do czasu zestawimy kilka stolików, żeby uczniowie siedzieli np. w sześcioro lub w czworo, tworząc zespół, wówczas będzie możliwa współpraca uczniów w ramach zespołu oraz ich nieskrępowana komunikacja. Praca w grupach sprzyja większej integracji i aktywności uczniów. Nauczyciel będzie odgrywał rolę koordynatora. Może podchodzić do każdej grupy, by udzielić wskazówek do pracy. Atutem takiego podziału jest to, że uczniowie nieśmiali i z trudnościami w nauce mogą skorzystać z pomocy tych lepiej radzących sobie z danego przedmiotu czy zagadnienia. 

Ustawienie stolików w kształcie podkowy umożliwia nauczycielowi dostęp do wszystkich uczniów. Nauczyciel może bezpośrednio nawiązać kontakt z każdym uczniem i kontrolować wykonywaną przez nich pracę, a co najważniejsze – jest dobrze widoczny dla wszystkich uczniów, w związku z tym może demonstrować pomoce naukowe. Układ ten ułatwia również kontakt wzrokowy pomiędzy wszystkimi uczniami, dlatego wskazany jest, gdy chcemy prowadzić dyskusję. Ustawienie to zapewnia wygospodarowanie przestrzeni w sali, zatem można ją dodatkowo wykorzystać, np. na ekspozycję prac uczniów lub pomocy dydaktycznych. 

Stoły można zestawić także w tzw. stół konferencyjny. Jeśli nauczyciel zasiądzie u szczytu tego stołu, czyli na środku krótszego boku, to podkreśli tym swój „przywódczy” charakter.

Pamiętajmy, że przestrzeń szkolną można modyfikować bez konieczności zmieniania układu stołów. Wystarczy przestawienie krzeseł. Można w konkretnym momencie lekcji polecić uczniom, aby odwrócili swoje krzesła, np. uczniowie siedzący w pierwszym rzędzie po odwróceniu krzeseł utworzą grupę z uczniami z drugiego rzędu, zaś uczniowie z rzędu trzeciego po odwróceniu swoich krzeseł utworzą grupę z uczniami z czwartego rzędu itd.

Zezwólmy także uczniom siedzieć na podłodze, np. w kręgu podczas wspólnych rozmów czy dyskusji. 

Tradycyjny układ stolików w sali raczej nie sprzyja komunikacji między uczniami. Choć uczniowie są w kontakcie wzrokowym z nauczycielem, to ich rola sprowadza się do odpowiadania na zadane pytania. Ale bez wątpienia tradycyjny układ stolików ma także swoją dobrą stronę. Ten układ sprawdza się podczas wykładu, pokazu, a także sprzyja notowaniu. Zapewnia siedzenie na wprost do tablicy, a więc jest „idealny”, gdy nauczyciel uczy prawidłowego kierunku kreślenia liter czy znaków literopodobnych. 

Warto wiedzieć, że okres między 5. a 6. rokiem życia jest krytyczny dla rozwoju wielu funkcji wyznaczających gotowość do nauki szkolnej. W tym okresie m.in. intensywnie zaczyna dojrzewać percepcja wzrokowa, przede wszystkim procesy kierunkowego spostrzegania (odpowiedzialne m.in. za różnicowanie liter, np. b-p-d-g, n-u, m-w). Zapewnienie prawidłowego obserwowania kierunku pisania liter jest niezwykle istotne dla uczniów w klasie pierwszej.

Zatem dokonywanie zmian w ustawieniu stolików ma dobre strony, ale pamiętajmy, że i tradycyjna organizacja przestrzeni w sali ma swoje uzasadnienie. 

Więcej na temat organizacji przestrzeni nauki znajdą Państwo w następujących publikacjach:

  1. Bańka A., Architektura psychologicznej przestrzeni życia. Behawioralne podstawy projektowania, Poznań 1997.
  2. Bańka A., Społeczna psychologia środowiskowa, Warszawa 2002.
  3. Nalaskowski A., Przestrzenie i miejsca szkoły, Kraków 2002.

*Małgorzata Rożyńska. Specjalista terapii pedagogicznej, pedagog, nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej, logopeda. Zajmuje się wspieraniem dzieci z trudnościami w nauce. Współautorka Metody ORTOGRAFFITI z Bratkiem.