Klasa czwarta może być trudnym momentem w edukacji dla wielu dzieci i wiązać się z dużym stresem. Kto z nas nie boi się zmian i tego, co nieznane? W przypadku uczniów klasy czwartej lista nowych wyzwań jest naprawdę długa - nowi nauczyciele, przedmioty, sale, inaczej spędzane przerwy i wymagania związane z przejściem do edukacji przedmiotowej. Jak wesprzeć uczniów kończących w tym roku edukację wczesnoszkolną, by pomóc im na kolejnym etapie edukacyjnym?

Jeśli umiecie diagnozować radość dziecka i jej natężenie, musicie dostrzec, że najwyższą jest radość pokonanej trudności, osiągniętego celu, odkrytej tajemnicy. Radość tryumfu i szczęście samodzielności, opanowania, władania.
– Janusz Korczak

Nauczyciel początkowych klas szkoły podstawowej to osoba wyjątkowa dla małych uczniów i to pod każdym względem. Rola nauczyciela jest nieoceniona i polega między innymi na udzielaniu dziecku wszechstronnej oraz zintegrowanej stymulacji poznawczej, emocjonalno-motywacyjnej, jak i działaniowej w rozmaitych formach. Przejście dziecka z jednego etapu edukacyjnego do następnego stanowi dynamiczny proces rozwoju kompetencji. Odnalezienie się uczniów w kolejnych etapach zależy od osiągnięć nabytych w okresie poprzednim. Zmiany rozwojowe nie zachodzą samorzutnie, lecz są uwarunkowane edukacyjnymi doświadczeniami oraz aktywnym wsparciem osób istotnych dla rozwoju dziecka – nauczycieli oraz rodziców.

Emocje – jak uczyć dzieci radzenia sobie w nowych sytuacjach

Dla małych dzieci większość sytuacji jest nowa. Nie zdążyły one nauczyć się radzić sobie z większością zadań, przed którymi będą stawać. Wszystko zaś traktują bardzo poważnie, we wszystko angażują się całymi sobą. – uważa psycholog Bartłomiej Perczak. Nabywanie nowych kompetencji odbywa się przez doświadczenie, wykonywanie nowych zadań samodzielnie. Ważne jest przy tym zdanie sobie sprawy, że większość nowych doświadczeń wiąże się z odczuwaniem stresu, który nie zawsze musi być kojarzony z najgorszym wrogiem. Bowiem to dzięki niemu pokonujemy kolejne trudności, wykonujemy coraz trudniejsze zadania, nabywamy zdolności i pniemy się w górę na kolejnych szczeblach szeroko rozumianego rozwoju - psychicznego, fizycznego, emocjonalnego i w każdym innym wymiarze.

Dzieci różnie reagują na trudne, nowe, stresujące sytuacje. Wiele z tych reakcji trwa tylko przez krótki czas i jest czymś zupełnie normalnym. Problem pojawia się, jeśli takie reakcje utrzymują się przez dłuższy czas, a mogą być to, jak podaje UNICEF, między innymi:

• wycofanie,
• niepokój,
• zaburzenia snu i odżywiania,
• narastający lęk,
• większa drażliwość,
• częsta agresja,
• nerwowość,
• słaba pamięć i koncentracja,
• objawy fizyczne/psychosomatyczne,
• poczucie winy lub obwinianie się.

 
By stres uczynić sprzymierzeńcem, warto go oswoić, ale powinien on mieć umiarkowane natężenie. Dlatego należy wspierać dzieci, dawać im poczucie bezpieczeństwa oraz towarzyszyć im w nowych zadaniach, ale jednocześnie pozwalać im na samodzielność w działaniu. Podobnie jak rodzice dziecka uczącego się wchodzić na schody początkowo podtrzymują je za ręce, następnie idą za plecami, strzegąc przed upadkiem i dając poczucie bezpieczeństwa. Jednak dopiero samodzielne wejście po schodach będzie nie tylko nową sprawnością, lecz także powodem ogromnej dumy i zadowolenia dziecka. Owe zadowolenie z samodzielnie wykonanego zadania jest zastrzykiem energii do działania i stawiania czoła nowym wyzwaniom.

Oswajanie emocji w nowych sytuacjach – warto mieć przewodnika

Dla wielu uczniów klasa czwarta to skok na głęboką wodę. W klasie czwartej dzieci nie uczą się już czytania, ale czytają po to, żeby się uczyć. Opanowanie kompetencji czytania i słuchania ze zrozumieniem w dużej mierze warunkuje to, jak dzieci odnajdą się w nowej sytuacji.

Klasa czwarta wiąże się ze znacznie większą liczbą sprawdzianów. Realną pomocą w oswajaniu emocji jest zatem umożliwienie uczniom klas trzecich sprawdzenia nabytych umiejętności z zakresu czytania i słuchania ze zrozumieniem, pisania, ale również liczenia i praktycznych umiejętności rozwiązywania zadań matematycznych, rozumienia podstawowych pojęć przyrodniczych oraz ich analizy.

Sprawdzian na podsumowanie klasy czwartej pełni bardzo ważną funkcję diagnostyczną i informacyjno-motywacyjną. Informowanie uczniów o postępach stanowi zachętę do dalszych wysiłków. Jak podkreśla Ewa Skrzetuska: informacja zawarta w ocenie końcowej skierowana jest też do rodziców, nauczyciel uczący dziecko może śledzić efekty swojej pracy, a nauczyciele, do których uczeń trafi na dalszym etapie kształcenia, wykorzystują ją do wstępnego rozpoznania możliwości członków nowej klasy. W przypadku najmłodszych uczniów forma przekazania informacji o ich postępach jest bardzo istotna.

Przekazanie uczniowi informacji zwrotnej w formie indywidualnego listu na temat jego pracy sprawia, że uczeń może chętniej zapoznać się taką informacją, a nawet wracać do niej i czytać ją razem z rodzicami. Taki list jest zgodny z zasadami oceniania kształtującego, a więc:

• wyszczególnia dobre elementy pracy ucznia, które są odpowiednio docenione;
• wskazuje, co wymaga poprawy lub dodatkowej pracy ze strony ucznia;
• podaje wskazówki, w jaki sposób uczeń powinien poprawić konkretne zadania;
• uwzględnia kierunek, w jakim powinna zmierzać dalsza nauka ucznia.

 
Zachęcamy do zapoznania się z przykładowym listem służącym przekazaniu uczniom wyników uzyskanych ze sprawdzianu trzecioklasisty – Ogólnopolskiego Sprawdzianu Kompetencji Trzecioklasisty (OSKT): pobierz LIST.

POBIERZ PRZYKŁADOWY LIST DO JANKA

Uczniom klas trzecich, którzy znajdą się w stresującej dla nich sytuacji, takiej jak sprawdzian, należy pomóc przywrócić równowagę emocjonalną przez przemyślane działania o charakterze zaradczym. Jak wspomnieliśmy w niniejszym artykule, dzieci – zwłaszcza z początkowych klas – nie wykształciły jeszcze odpowiednich mechanizmów radzenia sobie ze stresem. Może on powodować zaburzenia pamięci, myślenia i uwagi. To sprawia, że uczeń nie potrafi sobie przypomnieć wiadomości, które dobrze opanował. Zestresowane dziecko odczuwa nieprzyjemne reakcje fizjologiczne, takie jak suchość w gardle, drżenie rąk, przyspieszenie tętna czy też bóle głowy i brzucha.

Sposobem na zaradzenie temu może być odpowiednie przygotowanie. Sprawdzonym pomysłem jest poprzedzenie sprawdzianu projekcją filmu relaksacyjnego. W przypadku OSKT jest to film z dobrze znanym Bratkiem, który jest przewodnikiem i przyjacielem uczniów klas I–III. Film z Bratkiem oglądany przed sprawdzianem ma za zadanie wyciszyć dzieci i pomóc im w skupieniu się przed rozwiązywaniem zadań. Sprawdzianowi towarzyszy również bajka Bratka („O tym, jak ważne jest odczuwanie dumy ze swoich sukcesów”) połączona z rozmową nauczyciela z klasą, co uspokaja i wycisza emocje uczniów po zakończeniu sprawdzianu.

Bohaterem filmu i bajki jest Bratek – znany z serii „Uczymy z Bratkiem” czy „Ortograffiti z Bratkiem”. To postać lubiana przez dzieci, która bawi, tłumaczy i oswaja je z nową, nieznaną sytuacją. Przekaz bajki sprawia, że dzieci czują się bardziej pewne siebie, cieszą się z sukcesów i uczą się doceniać swoje mocne strony. Poczucie własnej wartości ma niebagatelny wpływ na proces edukacyjny. Dziecko, które widzi swoje postępy, dostrzega sens wykonywanej pracy i jest lepiej zmotywowane do dalszych ćwiczeń, co skutkuje lepszymi wynikami.

Ogólnopolski Sprawdzian Kompetencji Trzecioklasisty z Operonem odbędzie się 9 maja 2024 r. Zapisy do sprawdzianu już trwają. Cel OSKT od lat pozostaje niezmienny – to zbadanie osiągnięć uczniów i podsumowanie pierwszych trzech lat nauki w szkole podstawowej. Celem nie jest więc ocena sama w sobie, a rzetelna informacja zwrotna dla uczniów, opiekunów, nauczycieli i dyrekcji. Sprawdzian weryfikuje poziom przygotowania podopiecznych do szkolnych wyzwań w kolejnych latach nauki.

Zachęcamy Państwa do zapoznania się z harmonogramem tegorocznej XVI edycji OSKT oraz do zapisania szkoły. Więcej przydatnych informacji na temat OSKT znajduje się na stronie egzaminy.operon.pl.

ZAPISZ SZKOŁĘ

Źródła:

1. UNICEF, Jak rozpoznać objawy stresu u dzieci i młodzieży, https://unicef.pl/co-robimy/aktualnosci/dla-rodzicow/jak-rozpoznac-objawy-stresu-u-dzieci-i-mlodziezy (dostęp: 24.01.2024 r.).
2. Bartłomiej Perczak, Jaka jest rola stresu w rozwoju dziecka, Powiatowa Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Kłobucku, https://pppp.klobuck.szkolnastrona.pl/a,40,jaka-jest-rola-stresu-w-rozwoju-dziecka (dostęp: 24.01.2024 r.).
3. Ewa Skrzetuska, Indywidualizacja oceny w edukacji wczesnoszkolnej w opinii nauczycieli, https://www.researchgate.net/profile/Ewa-Skrzetuska/publication/339376644_Indywidualizacja_oceny_w_edukacji_wczesnoszkolnej_w_opinii_nauczycieli/links/5e55b8e04585152ce8efd941/Indywidualizacja-oceny-w-edukacji-wczesnoszkolnej-w-opinii-nauczycieli.pdf (dostęp: 24.01.2024 r.).