Co należy wiedzieć o profesjonalnym wykorzystaniu głosu?
Część 5, czyli o tym, jak prawidłowo mówić

(oprac. Małgorzata Rożyńska*)

Poprawna technika mówienia, w tym prawidłowy oddech i odpowiednia praca artykulatorów oraz świadome i naturalne panowanie nad postawą ciała są potrzebne do tego to, by chronić gardło i krtań przed chorobami, a także czerpać radość z posługiwania się głosem.
Kluczem do sukcesu może być poznanie tajników prawidłowego mówienia. Oto, co „lubi nasz głos”:

1. Przygotuj narządy mowy.
Ćwiczenia motoryki narządów mowy są rozgrzewką przed mówieniem, warto je wykonywać (zwłaszcza przed pierwszą lekcją). Są to proste ćwiczenia, takie jak: napinanie i rozluźnianie warg, płynne wymawianie samogłosek, parskanie, gwizdanie, cmokanie, pocieranie warg jedna o drugą, masowanie warg górnymi i dolnymi zębami, kląskanie, polerowanie zębów – wykonywanie ruchów okrężnych językiem przy zamkniętych wargach, przeciskanie języka przez nieznacznie zwarte zęby, opuszczanie i unoszenie żuchwy, napełnianie policzków powietrzem, ziewanie… (oraz wiele innych).

2. Prawidłowo oddychaj.
Pamiętajmy o prawidłowym sposobie oddychania (zawsze i wszędzie). Powietrze wciągamy nosem, wypuszczamy ustami… Nabądź umiejętność oddychania dolnożebrowo-przeponowego.
Ćwicz w ten sposób: stań w lekkim rozkroku, ręce luźne wzdłuż ciała, plecy proste, westchnij głęboko, aż poczujesz, że twoje dwa (parzyste) żebra rozejdą się na boki. Powtórz to ćwiczenie kilkakrotnie, a następnie spróbuj rozszerzyć żebra wdechem (nie wdychając). I kontynuuj … Nabieraj powoli powietrze nosem, tak by brzuch uwypuklił się. Powtórz ćwiczenie kilka razy. Już wiesz jak oddychać: trzeba łączyć tor oddechu dolnożebrowego z torem brzusznym.

3. Mów (jeśli możesz) na stojąco.
W czasie przemawiania (dłuższego mówienia podczas lekcji) bardzo ważna jest postawa ciała. Starajmy się stać prosto i w lekkim rozkroku, a także czuwać nad równomiernym rozłożeniem ciężaru ciała na obie nogi. Podczas stania możemy też lekko balansować z nogi na nogę. Starajmy się nie usztywniać ciała, nie spinać go i nie stać w jednym miejscu. Odciążymy w ten sposób kręgosłup. Podczas stania swobodnie może pracować przepona (mięsień prosty brzucha).
Jeśli będziemy mówić zza biurka lub siedząc na krześle przed klasą, warto obie nogi oprzeć na podłodze. Plecy powinny być wyprostowane i opierać się o krzesło. Jednak i w tej pozycji warto zwrócić uwagę, by zbyt mocno nie usztywniać się. Wszelkie napięcia mięśniowe mają duży wpływ na zmianę brzmienia i wysokość głosu.

4. Głowę trzymaj nie za wysoko.
Należy wiedzieć, że mięśnie karku i szyi usztywniają się, gdy nadmiernie unosimy głowę. Wówczas może to powodować uczucie zaciskania gardła, co pogarsza bez wątpienia komfort mówienia.

5. Zadbaj o zrównoważony stan emocjonalny.
Główną przyczyną powstawania silnych emocji jest trema towarzysząca zwłaszcza podczas wystąpień na forum. Emocje z nią związane mogą przyczynić się do mówienia „nie naszym głosem”, czyli głosem nienaturalnym. Gdy jesteśmy zdenerwowani, mówimy z zaciśniętymi zębami, z „kluchą” w gardle lub piskliwym głosem. Wystąpieniom, którym towarzyszą silne emocje, mowę może utrudniać uczucie suchości w gardle, stąd chrząkanie lub zacinanie się.

Dlatego ważne jest przywrócenie równowagi. Wymaga ono pewnych działań zaradczych. Aby złagodzić poziom emocji, warto stosować skuteczne sposoby na opanowanie lęku (np. ćwiczenia relaksacyjne – oddechowe).

Poniżej proponuję ćwiczenia, które warto wykonywać codziennie:

  • ćwiczenie rozluźniające – krążenia ramion w przód i w tył, wolne krążenie głową (rozluźnianie karku),
  • ćwiczenie oddechowe – liczenie na jednym wdechu,
  • ćwiczenie dykcyjne – szybkie i przesadne wymawianie głosek o-u na głos i bez udziału głosu: o-u-o-u-o-u/ o-u-o-u-o-u/o-u-o-u-o-u/, wydawanie niskich dźwięków,
  • ćwiczenie „wprawka dykcyjna” – czytanie na różne sposoby (np. coraz szybciej, z różną intonacją, szeptem, z różnym zabarwieniem emocjonalnym):

WARSZAWA W ŻWAWEJ WRZAWIE
W WAWRZE WRZE O WARSZAWIE

TRZĘSIE SIĘ NA MIĘSIE MUCHA W KREDENSIE

KUP PSU DROPSA JEŚLI MASZ PSA
BO PSY MOPSY LUBIĄ DROPSY

TRZMIEL NA TRZOSIE W TRZCINIE SIEDZI
Z TRZMIELA ŚMIEJĄ SIĘ SĄSIEDZI
(wprawki pochodzą z publikacji: B. Toczyska, KAMA MAKAKA MA! Wprawki dykcyjne, Gdańsk 1992).

  • dla relaksu – przeczytanie humorystycznej ciekawostki: Co to jest akcent wg. Stanisławskiego? Palec wskazujący w sztuce żywego słowa. (pytanie i odpowiedź pochodzi z publikacji: B. Toczyska, KAMA MAKAKA MA! Wprawki dykcyjne, Gdańsk 1992).
  • ćwiczenie relaksacyjne oddechowe – podnoszenie książki położonej na brzuchu (wykonujemy głęboki wdech nosem, napinając mięśnie brzucha, a następnie powoli wypuszczamy powietrze; uwaga ćwiczenie można wykonywać przy muzyce relaksacyjnej).

LITERATURA
Gałkowski T., Jastrzębowska G. (red.), Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki, Opole 2001.
Obrębowski A. (red.), Narząd głosu i jego znaczenie w komunikacji społecznej, Poznań 2008.
Styczek I., Logopedia, Warszawa 1980.
Toczyska B., Elementarne ćwiczenia dykcji, Gdańsk 1994.
Toczyska B., KAMA MAKAKA MA! Wprawki dykcyjne, Gdańsk 1992.
Walencik-Topiłko A., Głos jako narzędzie. Materiały do ćwiczeń emisji głosu dla osób pracujących głosem i nad głosem, Gdańsk 2009.
www.logopeda.pl

*Małgorzata Rożyńska. Specjalista terapii pedagogicznej, pedagog, nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej, logopeda. Zajmuje się wspieraniem dzieci z trudnościami w nauce. Współautorka Metody ORTOGRAFFITI z Bratkiem.