(oprac. Małgorzata Rożyńska*) 

Co należy wiedzieć o profesjonalnym wykorzystaniu głosu? 

Część 1. 

O tym, jak powstaje głos 

Ktoś kiedyś powiedział, że „przedłużeniem osoby jest jej głos”. Trudno się z tym nie zgodzić, gdyż to właśnie głos stanowi spektrum indywidualnych cech akustycznych i w związku z tym w pewnym sensie nas odzwierciedla. To również swego rodzaju wizytówka, po której możemy się rozpoznać. Każdy z nas ma inny głos, wyróżniający się barwą, natężeniem i wysokością.

Głos dla nauczycieli jest najważniejszym i najcenniejszym narzędziem pracy. W związku z tym, że w środowisku oświatowym nie maleje zainteresowanie profilaktyką dotyczącą narządu głosu, postanowiłam przedstawić cykl miniporad, rzez które pragnę uświadomić Czytelnikom, że chorobom narządu głosu można zapobiegać, a istniejące nieprawidłowości skutecznie niwelować , jeśli będziemy stosować ogólne wskazówki dotyczące higieny głosu oraz wykonywać ćwiczenia emisji głosu oraz prawidłowego oddychania.

W części 1. miniporad przybliżę podstawowe wiadomości z zakresu budowy i funkcjonowania aparatu głosowego.

Nasz głos powstaje dzięki współdziałaniu wielu narządów. Zalicza się do nich:

  • aparat oddechowy – wytwarzający strumień powietrza wydechowego potrzebnego do powstawania dźwięków mowy (płuca, oskrzela, tchawica),
  • aparat fonacyjny – wzniecający ton podstawowy, tworzy go przede wszystkim krtań, w której powstaje dźwięk,
  • aparat artykulacyjny – kształtujący barwę głosu i tworzący głoski mowy (gardło, jama nosowa, jama ustna, nazywane jako całość „nasadą”) (I. Styczek, 1981).

Prościej można powiedzieć, że głos powstaje w aparacie fonacyjnym (w krtani), w którym wyróżnić można mięśnie zewnętrzne i wewnętrzne krtani. Zadaniem mięśni zewnętrznych jest regulowanie możliwości podnoszenia jej w pionie (góra – dół), a mięśnie wewnętrzne (właściwe mięśnie krtaniowe) warunkują zwieranie i rozwieranie szpary głośni, napinanie fałdów głosowych i zmianę ich kształtu.

Warto wiedzieć, że istotną rolę w czynności fonacyjnej odgrywają fałdy głosowe. One mają zdolność do drgań, a od stopnia ich zwarcia zależy jeden z rodzajów nastawienia głosowego. Wyróżniamy trzy rodzaje nastawień: miękkie, twarde i chuchające. Najkorzystniejszym dla głosu jest nastawienie miękkie powstające wtedy, gdy fałdy głosowe w czasie fonacji zbliżają się do siebie, po czym tworzą szczelinę i nie są nadmiernie spięte lub zbyt silnie zwarte.

Ciekawostka:

Wiązadła głosowe można oglądać w lusterku laryngologicznym, natomiast ich drgania są tak szybkie, że nasze oko nie jest w stanie ich dostrzec. Oglądanie drgań wiązadeł głosowych jest możliwe dzięki stroboskopowi.

Ton krtaniowy jest bezbarwny, ale dzięki rezonatorom, które znajdują się poniżej krtani oraz w jamie ustnej i nosowej, nabiera barwy i siły.

Następnie ton krtaniowy zostaje przekształcony w dźwięk artykułowany przez narządy mowy zawiadywane przez OUN.

Oto propozycja ćwiczeń na najbliższy tydzień:

  • ćwiczenie rozluźniające – przeciąganie się;
  • ćwiczenie oddechowe – powolne wciąganie powietrza przez nos i wypuszczanie przez usta lub rurkę;
  • ćwiczenie dykcyjne – memorando na głosce [m];
  • ćwiczenie „wprawka dykcyjna” – czytanie na głos par wyrazów, ćwiczymy kolejno w trzech tempach: wolnym, umiarkowanym i szybkim, a także na dowolnej fazie wydechowej i na zróżnicowanej wysokości:

kadź – kuć

kraj – krój

klacz – klucz

wrak – wróg

ślaz – śluz

brat – brud 

sama – suma

tara – tura

rafa – rufa

pasta – pusta

płaca – płuca

lalka – lulka 

płaczę – płuczę

paszcza – puszcza

stadia – studia

starta – struta

kładka – kłódka

karta – kurta

(Wprawki pochodzą z publikacji: B. Toczyska, KAMA MAKAKA MA! Wprawki dykcyjne, Gdańsk 1992).

  • dla relaksu – czytanie humorystycznych ciekawostek:

Jakie odróżniamy głosy z punktu widzenia barwy? – Złoty, srebrny, spiżowy, aksamitny, jedwabny, szklany, matowy, drewniany, bawełniany itp.

Co to jest emisja głosu? – Jest to wytwarzanie, wydobywanie, prowadzenie, osadzenie i rozwijanie głosu.

(Pytania i odpowiedzi pochodzą z publikacji: B. Toczyska, KAMA MAKAKA MA! Wprawki dykcyjne, Gdańsk 1992).

LITERATURA

Gałkowski T., Jastrzębowska G. (red.), Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki, Opole 2001.

Obrębowski A. (red.), Narząd głosu i jego znaczenie w komunikacji społecznej, Poznań 2008.

Styczek I., Logopedia, Warszawa 1980.

Toczyska B., KAMA MAKAKA MA! Wprawki dykcyjne, Gdańsk 1992.

Toczyska B., Elementarne ćwiczenia dykcji, Gdańsk 1994.

Walencik-Topiłko A., Głos jako narzędzie. Materiały do ćwiczeń emisji głosu dla osób pracujących głosem i nad głosem, Gdańsk 2009.

www.logopeda.pl

*Małgorzata Rożyńska. Specjalista terapii pedagogicznej, pedagog, nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej, logopeda. Zajmuje się wspieraniem dzieci z trudnościami w nauce. Współautorka Metody ORTOGRAFFITI z Bratkiem.