Co należy wiedzieć o profesjonalnym wykorzystaniu głosu?
Część 3.
O tym, jak na co dzień dbać o głos

(oprac. Małgorzata Rożyńska*) 

Osoby, które pracują głosem, najczęściej uskarżają się na takie nieprawidłowości, jak chrypka, załamywanie się głosu, zmęczenie głosowe po dłuższym mówieniu, a także uczucie suchości w gardle. Warto wiedzieć, że można im skutecznie zapobiegać. W tym celu należy stosować ogólne zasady higieny głosu, np.:

• pracujemy z przerwami,
• popijamy niegazowaną wodę o temperaturze pokojowej podczas przerw i w czasie dłuższego mówienia,
• wietrzymy pomieszczenie, w którym prowadzimy zajęcia,
• nawilżamy powietrze w sezonie grzewczym,
• usuwamy z pomieszczenia wszystkie przedmioty, w których łatwo osadza się kurz (np. ciężkie zasłony),
• unikamy gwałtownych zmian temperatury i przeciągów,
• dbamy o właściwą temperaturę pomieszczenia, w którym pracujemy głosem – ok. 18–20°C,
• mówimy naturalnie, bez przeciążeń, nie przekrzykujemy uczniów (warto zaopatrzyć się w urządzenie przywołujące uwagę np. dzwoneczek, nauczyciele WF-u stosują gwizdek),
• przed rozpoczęciem pracy głosem (zwłaszcza rano) pamiętamy o rozgrzewce (ćwiczenia poniżej),
• odpoczywamy po dłuższej pracy głosem (powinno się ograniczyć mówienie, najlepiej pomilczeć przy relaksującej muzyce).

Jeśli pracujemy głosem w salach wykładowych, używajmy urządzeń nagłaśniających.

Jak już wcześniej pisałam, w pracy zawodowej nauczycieli wpływ na powstawanie zmian dysfonicznych ma również stres i przeciążenie układu nerwowego. W związku z tym warto systematycznie przeprowadzać badania narządu głosu i słuchu. Dla niektórych z Państwa na pewno nieodzowne okażą się ćwiczenia z emisji głosu oraz wdrożenie technik opanowywania stresu. Specjaliści zajmujący się leczeniem schorzeń głosu podkreślają rolę profilaktyki, a w przypadku stwierdzenia zmian chorobowych – rolę rehabilitacji głosu. Warto wiedzieć, że jeżeli nie zadbamy należycie o narząd głosu, to może dojść do chorobowych zmian organicznych w postaci owrzodzeń, polipów, guzków, obrzęków fałdów głosowych oraz nieżytów. O głos należy dbać – pamiętajmy, że to podstawowe narzędzie pracy nauczyciela. Od kondycji głosu, zależeć będzie, jak długo i efektywnie nauczyciel będzie mógł pracować w zawodzie.

Podejmując działania profilaktyczne, należy wiedzieć, że:

• napoje gazowane zawierające dwutlenek węgla przyczyniają się do „matowienia głosu”,
• kawa i herbata (zwłaszcza mocne i dużych ilościach) powodują wysuszenie śluzówki,
• soki (zwłaszcza cytrusowe i z czarnej porzeczki) podrażniają śluzówkę,
• kisiel (gęsty i ciepły), siemię lniane, kapsułki z witaminami A+E oraz z olejem z wiesiołka (do rozgryzienia) – stosujmy systematycznie i traktujmy jako podstawowy środek zapobiegawczy.

Tymczasem proponuję następujące ćwiczenia na kolejny tydzień:

• ćwiczenie rozluźniające – rysowanie oburącz w powietrzu (ręce należy unieść ponad głową),
• ćwiczenie oddechowe – skłony z wydechem,
• ćwiczenie dykcyjne – wymawianie głosek : rrrrrr… – na wysokich i niskich dźwiękach oraz w połączeniu z samogłoskami, np. ra-ra-ra… itd.,
• ćwiczenie „wprawka dykcyjna” – czytanie na głos coraz szybciej:

PODARTE KARTY ZA BURTY W NURTY

TO GRANIE W RESTAURACJI TO DAR GRACJANA DLA GRACJI
TO BREZENT W PREZENCIE PANIE PREZYDENCIE

JEDEN MA MORGI KATORGI
DRUGI – KOSZMARÓW MA ARY
TRZECI – HEKTARY KARY

(wprawki pochodzą z publikacji: B. Toczyska, KAMA MAKAKA MA! Wprawki dykcyjne, Gdańsk 1992).

• dla relaksu – przeczytanie humorystycznych ciekawostek:

Co to jest chrypka? – Rdza na strunach głosowych.
Co to jest „gest słowny”? – Plastyka słowa.
Na ile sposobów aktor powinien umieć wypowiedzieć zwrot: „dziś wieczorem”? – Na czterdzieści.
(pytania i odpowiedzi pochodzą z publikacji: B. Toczyska, KAMA MAKAKA MA! Wprawki dykcyjne, Gdańsk 1992).

LITERATURA
Gałkowski T., Jastrzębowska G. (red.), Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki, Opole 2001.
Obrębowski A. (red.), Narząd głosu i jego znaczenie w komunikacji społecznej, Poznań 2008.
Styczek I., Logopedia, Warszawa 1980.
Toczyska B., KAMA MAKAKA MA! Wprawki dykcyjne, Gdańsk 1992.
Toczyska B., Elementarne ćwiczenia dykcji, Gdańsk 1994.
Walencik-Topiłko A., Głos jako narzędzie. Materiały do ćwiczeń emisji głosu dla osób pracujących głosem i nad głosem, Gdańsk 2009.
www.logopeda.pl

*Małgorzata Rożyńska. Specjalista terapii pedagogicznej, pedagog, nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej, logopeda. Zajmuje się wspieraniem dzieci z trudnościami w nauce. Współautorka Metody ORTOGRAFFITI z Bratkiem.