Co należy wiedzieć o profesjonalnym wykorzystaniu głosu?
Część 2.
O tym, że znamy się… ze słyszenia

(oprac. Małgorzata Rożyńska*)

Wśród chorych z zaburzeniami głosu największą grupę stanowią pedagodzy (A. Obrębowski, 2008). Badania epidemiologiczne wykazują, że 20% nauczycieli ma problemy z głosem.
W związku z tym w części drugiej miniporad przybliżę podstawowe wiadomości na temat prawidłowo funkcjonującego głosu oraz symptomy pojawiających się nieprawidłowości, które powinny skłonić osoby pracujące głosem do zasięgnięcia porady lekarskiej.

Głos prawidłowo funkcjonujący to tzw. głos eufoniczny. Czym się charakteryzuje?
Jest dźwięczny i czysty, czyli bez komponenty szumowej, wyróżnia się dobrą pracą rezonatorów, a także jest odpowiedni dla danej płci. W ocenie głosu również ważna jest płynność na zmiany wysokości. Ponadto tworzeniu głosu nie powinny współwystępować napięcia wewnętrzne i zewnętrzne.
Warto znać zatem czynniki, które powodują zaburzenia aparatu fonacyjnego. Według A. Obrębowskiego są to m.in.:

  • niewłaściwa emisja głosu,
  • nieprawidłowości anatomiczne i czynnościowe narządu głosu,
  • czynniki endokrynologiczne,
  • stany zapalne krtani,
  • nieprawidłowa artykulacja (tzw. ściśnięta artykulacja),
  • niektóre zaburzenia OUN,
  • schorzenia ogólne.

Warto wiedzieć, że w pracy zawodowej nauczycieli wpływ na powstawanie zmian dysfonicznych ma również stres i przeciążenie układu nerwowego.
U osób, które pracują głosem, sygnałem pojawiających się nieprawidłowości są:

  • chrypka,
  • zmęczenie głosu,
  • załamywanie się głosu,
  • zmęczenie głosowe po dłuższym mówieniu,
  • uczucie suchości w gardle i krtani,
  • uczucie dyskomfortu w gardle i krtani,
  • kaszel i chrząkanie,
  • mowa nosowa,
  • zmniejszona drożność nosa.

Można im zapobiegać przez stosowanie ogólnych zasad higieny głosu. Należy więc wystrzegać się zbyt głośnego mówienia (krzyku), długiego, wyczerpującego mówienia oraz przeciążeń narządu głosu. Powinno się mówić naturalnie (z naturalną siłą głosu). W sytuacji odczuwania suchości w gardle należy popijać wodę niegazowaną o temperaturze pokojowej, także podczas prowadzenia lekcji.
Inne pomocne wskazówki przedstawię w kolejnej części miniporad, a tymczasem proponuję następujące ćwiczenia na kolejny tydzień:

  • ćwiczenie rozluźniające – wymachy naprzemienne rąk w górę i w dół,
  • ćwiczenie oddechowe – napinanie i rozluźnianie mięśni brzucha (w leżeniu lub na stojąco wykonujemy głęboki wdech nosem, napinając mięśnie brzucha, a następnie wypuszczamy powietrze ustami),
  • ćwiczenie dykcyjne – szybkie i przesadne wymawianie głosek i-e na głos i bez udziału głosu: i-e-i-e-i-e/ i-e-i-e-i-e/ i-e-i-e-i-e,
  • ćwiczenie „wprawka dykcyjna” – czytanie na głos coraz szybciej:

WKOŁO KUMY KOŁO Z GUMY

DAMY NA TAMIE DAMA PRZY DAMIE

POWSTAŁY Z WYDM WIDMA
W WIDM ZWAŁY WPADŁ RYDWAN

DRGAWKI KAWKI WŚRÓD TRAWKI-
SPRAWKI CZKAWKI TE DRGAWKI
(wprawki pochodzą z publikacji: B. Toczyska, KAMA MAKAKA MA! Wprawki dykcyjne, Gdańsk 1992).

  • dla relaksu – przeczytanie humorystycznych ciekawostek:

Kogo Otto Jespersen nazywa profanem? Tego, kto twierdzi, że najlepszą wymową jest wymowa najbliższa formie ortograficznej.
Co to jest „liternictwo”, wymowa „abecadłowa”, „pisowniowa”? – Jest to upieranie się przy wymawianiu niemal wszystkich liter wyrazu.
(pytania i odpowiedzi pochodzą z publikacji: B. Toczyska, KAMA MAKAKA MA! Wprawki dykcyjne, Gdańsk 1992).

LITERATURA
Gałkowski T., Jastrzębowska G. (red.), Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki, Opole 2001.
Obrębowski A. (red.), Narząd głosu i jego znaczenie w komunikacji społecznej, Poznań 2008.
Styczek I., Logopedia, Warszawa 1980.
Toczyska B. Elementarne ćwiczenia dykcji, Gdańsk 1994.
Toczyska B., KAMA MAKAKA MA! Wprawki dykcyjne, Gdańsk 1992.
Walencik-Topiłko A., Głos jako narzędzie. Materiały do ćwiczeń emisji głosu dla osób pracujących głosem i nad głosem, Gdańsk 2009.
www.logopeda.pl

*Małgorzata Rożyńska. Specjalista terapii pedagogicznej, pedagog, nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej, logopeda. Zajmuje się wspieraniem dzieci z trudnościami w nauce. Współautorka Metody ORTOGRAFFITI z Bratkiem.