Jeśli na pytanie czym jest prokrastynacja? z uśmiechem odpowiadamy nie wiem, wytłumaczę Ci jutro – to znak, że nasz artykuł może być pomocny. Nieprzypadkowo podejmujemy dziś temat związany ze zjawiskiem prokrastynacji – 6 września przypada Dzień Walki z Prokrastynacją, która dosłownie oznacza„odkładanie na jutro”. Problem nieterminowego wywiązywania się z różnych zobowiązań stał się na tyle powszechny, że wzbudził zainteresowanie badaczy, którzy analizują zjawisko z różnych perspektyw i starają się odkryć złoty środek zaradczy. 

Na wstępie należy zaznaczyć, że problemem nie są sytuacje, w których sporadycznie coś zaniedbujemy, nie wywiązując się z obowiązków w wyznaczonym terminie, ale kiedy w sposób chroniczny, z powodów irracjonalnych, często wyszukując sobie zastępcze zajęcia, staramy się usprawiedliwić niemożność przystąpienia do właściwego zadania.

Analiza badań prowadzonych nad prokrastynacją wskazuje na to, że często powodem takich zachowań jest m.in. lęk przed niepowodzeniem czy niskie poczucie własnej wartości. Prokrastynatorzy to osoby, które planują wykonanie różnych zadań, ale im bardziej zbliża się termin ich realizacji, tym silniej odczuwają awersję względem nich. Psycholodzy w Europie Zachodniej oraz w USA dostrzegają potrzebę objęcia takich osób różnymi formami terapii – Niestety, w Polsce, chociaż zjawisko jest równie powszechne, problem nie jest wystarczająco nagłośniony, brak jest statystyk, które wyjaśniałyby, jak dużej populacji on dotyczy, a praktyka nieterminowego realizowania różnych zobowiązań wydaje się mieć bardzo szerokie granice tolerancji – czytamy w artykule Katarzyny Markiewicz. Czy zdalna praca i edukacja spotęgowały zjawisko prokrastynacji? Jak sami możemy ocenić, czy mamy problem z prokrastynacją?
 

Kiedy powinna nam się zapalić czerwona lampka? – wskaźniki prokrastynowania

Prokrastynacja nie jest zjawiskiem nowym. Była znana już starożytnym Babilończykom, Grekom i Rzymianom, czego dowodem może być Kodeks Hammurabiego, który starał się przed nią zabezpieczać, ustalając chociażby terminy składania zażaleń. Mimo długiej historii istnienia i powszechności, zjawisko prokrastynacji dopiero w latach 80. XX w. stało się przedmiotem wielu badań (Freeman, Cox-Fuenzalida, Stoltenberg 2011). Współczesne wyniki badań wskazują, że około 15–25 procent osób dorosłych i około 70–95 procent studentów to prokrastynatorzy (Ferrari, O’Callahan, Newbegin 2005; Steel 2007; Knaus 2007). Ten znacząco mniejszy odsetek w dojrzałej populacji Steel (2007) wyjaśnia uczeniem się oraz doskonaleniem sposobów przezwyciężania zwlekania i kształtowaniem właściwych nawyków. Ferrari i współpracownicy są zdania, że wraz z wiekiem nie zmienia się liczba osób prokrastynujących, ale jedynie typ przejawianej przez nie prokrastynacji – u ludzi młodszych jest to głównie zwlekanie ograniczone do specyficznych sytuacji, związanych przede wszystkim z ich aktywnością szkolną i akademicką, natomiast u starszych – prokrastynacja chroniczna, przejawiająca się w życiu codziennym.

Prokrastynacja prokrastynacji nie równa, w literaturze przedmiotu możemy spotkać kilka rodzajów, takich jak:

• prokrastynacja unikowa, oznaczająca odraczanie zadań, których wykonanie odzwierciedla umiejętności (Ferrari, O’Callaghan, Newbegin 2005). Prokrastynator przekonuje zarówno siebie, jak i innych, że niepowodzenia są efektem braku odpowiedniego wysiłku włożonego w pracę lub presji czasu, a nie braku zdolności. U podłoża tego rodzaju prokrastynacji leży lęk przed porażką lub ujawnieniem własnych słabości. Odwlekanie służy zatem ochronie poczucia własnej wartości (Díaz-Morales, Cohen, Ferrari 2008).
• prokrastynacja związana z poszukiwaniem pobudzenia to zwlekanie z wykonaniem zadania do ostatniej chwili, celem doznania przyjemnego dreszczu emocji wywołanych presją czasu. Ten rodzaj odkładania na później łączy się z poszukiwaniem doznań, niskim poczuciem własnej wartości, niskim poczuciem własnej skuteczności oraz impulsywnością (Freeman, Cox-Fuenzalida, Stoltenberg 2011). Ten typ najczęściej prowadzi do słabszych rezultatów niż systematyczna i sumienna praca. Co ciekawe, zwlekanie podejmowane w celu uzyskania przyjemnego dreszczu emocji może, zwłaszcza u niedostymulowanych ekstrawertyków (zgodnie z teorią Eysencka), skutkować dobrymi wynikami, gdyż działaniu tuż przed upływem terminu towarzyszy optymalny, nie zaś zbyt wysoki poziom pobudzenia (Freeman, Cox-Fuenzalida, Stoltenberg 2011).
• prokrastynacja decyzyjna wywodzi się z konfliktowego modelu podejmowania decyzji Janisa i Manna (Mann, Janis, Chaplin 1969; Orellana-Damacela, Tindale, Suárez-Balcázar 2000; Beswick, Rothblum, Mann 1988), w którym autorzy zakładają, że podejmowanie decyzji jest działaniem stresującym i wiążącym się ze znaczną niepewnością. W trakcie dokonywania wyboru osoba radzi sobie ze stresem przez poszukiwanie i ocenę dostępnych rozwiązań alternatywnych, odwlekając podjęcie decyzji i działań.

Do najczęściej wymienianych wskaźników pozwalających odróżnić prokrastynację od odłożenia czy unikania działania są:

• zbędne opóźnianie,
• rozbieżność między intencją a działaniem,
• negatywne emocje i irracjonalny charakter.

Prokrastynacja w świetle badań

W trakcie pandemii zostały przeprowadzone badania, w których, jak wskazują autorzy, większość badanych nie odczuwała znaczącej różnicy w nasileniu własnej prokrastynacji lub spadku efektywności w okresie pierwszej fali pandemii (A. Wojtkowska, J. Garus, J. Sampolska, k. Greschutz, O. Brzostek 2021). Wnioski płynące z innych badań wskazują, że negatywne rozpamiętywanie zdarzeń, które stały się w przeszłości, może potęgować skłonność do prokrastynacji, natomiast ukierunkowanie na przyszłość oraz optymistyczne nastawienie skutecznie chronią przed prokrastynacją (Znajmiecka-Sikora, Wiktorowicz, Sałagacka, Łysio 2019).

Celem sprawdzenia poziomu prokrastynacji oraz stworzenia indywidualnych profilów zwlekania powstał Kwestionariusz Zwlekania, który umożliwia jej ogólną ocenę w pięciu obszarach, takich jak: organizacja czasu i systematyczności pracy, siła woli, świadomość prokrastynacji, zwlekanie ujmowane jako stała cecha, niepunktualność. Więcej na temat instrumentu pomiarowego mogą Państwo przeczytać w artykule Igi Jaworskiej-Gruszczyńskiej.

By pokonać prokrastynację, przede wszystkim należy ją rozpoznać. Gdy już wiemy, z czym mamy do czynienia, jedyną drogą jest dążenie do zmiany nawyków. Niestety nie jest to zadanie łatwe, jednak im dłużej wytrzymujemy bez prokrastynacji, tym mamy większe szanse na jej całkowite pokonanie. Niekiedy jednak należy zwrócić się o pomoc do specjalistów, którym prokrastynacja jest dobrze znana. Istnieje wiele metod terapii, które potrafią skutecznie zwalczyć bestię zwaną prokrastynacją.

Na temat prokrastynacji wśród uczniów oraz tego, jak sobie z nią radzić, więcej pisaliśmy TUTAJ. Zachęcamy także do zgłębienia tematu w artykułach źródłowych oraz zastanowienia się, czy nie warto dziś zrobić tego, co zaplanowaliśmy na jutro.

Życzymy samych sukcesów w nowym roku szkolnym!

Źródła:

1. Katarzyna Markiewicz, Prokrastynacja i prokrastynatorzy. Definicja, etiologia, epidemiologia i terapia, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio J, Paedagogia-Psychologia, 31(3), 195–213.
2. Anna Wojtkowska, Julia Garus, Julia Sampolska, Kamil Greschütz, Olimpia Brzostek, Ocena zmian w postrzeganiu własnej efektywności i nasileniu prokrastynacji w okresie pandemii COVID-19. Czy zdalna praca i edukacja obniżają codzienną skuteczność?, Ogrody Nauk i Sztuk, 2021 (11).
3. Iga Jaworska-Gruszczyńska, Prokrastynacja – struktura konstruktu a stosowane skale
   pomiarowe, Testy Psychologiczne w Praktyce i Badaniach, 2016, 2, (1), 36–59.